I. Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinin Tanımı ve Hukuki Niteliği
Türk Borçlar Kanunu’nun 611’inci maddesinde; “Ölünceye kadar bakma sözleşmesi, bakım borçlusunun bakım alacaklısını ölünceye kadar bakıp gözetmeyi, bakım alacaklısının da bir malvarlığını veya bazı malvarlığı değerlerini ona devretme borcunu üstlendiği sözleşmedir.” şeklinde ölünceye karar bakma sözleşmesi düzenlenmiştir.
Ölünceye kadar bakma sözleşmesi; bakım alacaklısı ile bakım borçlusunun, bakım alacaklısının bir malvarlığının bakım borçlusuna devretmesi karşılığında ömrünün sonuna kadar bakım borçlusunun kendisine bizzat ve şahsen bakması hususunda anlaşmasıdır. Bakım alacaklısının ömür süresinin belirsizliği nedeniyle tamamen talih ve tesadüfe bağlı bir sözleşmedir. Bununla beraber tam iki tarafa borç yükleyen, sürekli ve bağımsız bir sözleşmedir.1
Akartepe’ye göre ölünceye kadar bakma sözleşmesi; “…taraflardan birinin diğerinin kendisine yaşamı boyunca bakıp gözetmesine karşılık olarak, bir malvarlığı değerini sağlararası veya ölüme bağlı bir tasarruf yoluyla karşı edim olarak devretmeyi üstlendiği, tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme” olarak tanımlanmıştır.2
II. Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinin Tarafları
Akdin tarafları, bakım borçlusu ile bakım alacaklısıdır. Bakım alacaklısı, ömrünün sonuna kadar bakılacak ve malvarlığını devredecek kişidir. Genel olarak bakım borçlusu ise bakım alacaklısına bakacak ve malvarlığını devralacak kişidir.
Bakım ve gözetim ihtiyacı, ölünceye kadar bakma sözleşmesinin konusunu oluşturmaktadır. Bu nedenle yalnızca gerçek kişiler bakım alacaklısı olabilmektedir. Bakim borçlusu ise gerçek ya da tüzel kişi olabilmektedir. Ölünceye kadar bakma sözleşmesinde, birden çok sayıda bakım alacaklısı ya da borçlusu olabilmektedir. Ayrıca bakım alacaklısının üçüncü bir kişi olmasının kararlaştırılması da mümkündür.3
Doktrine ve Yargıtay kararlarına göre sözleşme kurulduğunda, bakım alacaklısının özel bir bakıma ihtiyaç duyması gerekmez. Bu bağlamda sözleşmenin zorunlu bir unsuru değildir. Yargıtay’a göre bakım alacaklısının;
- Sözleşmenin kurulması sırasında özel bakım ihtiyacı içinde bulunması,
- İhtiyacın sözleşmenin kurulmasından daha sonra doğmuş olması,
- Bakım alacaklısının kısa sürede ölmüş olması ve sözleşmenin kısa sürmüş olması sözleşmenin geçerliliğine etki etmez.4
Ölünceye kadar bakma sözleşmesi, iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Bu sebeple bakım alacaklısı ve borçlusu tam ehliyetli olmalıdır. Bununla beraber borçlar hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesini kısıtlılar da yapabilir. Fakat bakım alacaklısı bu durumda yasal temsilcilerinin izni ile yapabilmektedir. Kısıtlı bakım alacaklısı sıfatıyla yapılabilmesi için vesayet makamı olan sulh hukuk mahkemesinden izin alınmalıdır. Sonrasında ise denetim makamı olan asliye hukuk mahkemesinden de onay alınması gerekir. Ayrıca velayet altında bulunan küçükler de bakım alacaklısı olabilir. Bu durumda anne ve babası tarafından temsil edilmelidirler. Bu şekilde ölünceye kadar bakma sözleşmesi yapabilir.5
Miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinde de tam ehliyetli olma şartı vardır. Bu sebeple bakım alacaklısının, ayırt etme gücüne sahip, ergin olması gerekir ve kısıtlı olamaz. Bu bağlamda vesayet altındaki kişiler miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesi yapamaz.6
III. Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinin Çeşitleri
Ölünceye kadar bakma sözleşmesinin iki türü vardır. Genel olarak bakım alacaklısının ölüme bağlı tasarrufla mı yoksa sağlar arası tasarrufla mı malı vereceğine göre ikiye ayrılmaktadır.7 Bu doğrultuda ölünceye kadar bakma sözleşmesi, borçlar hukuku ve miras hukuku nitelikli olabilmektedir.
Sözleşmede bakıp gözetme ediminin karşılığı olan ivazın, mirasçı atanmak suretiyle veya ölüme bağlı bir tasarrufla ödenmediği her durumda sağlar arası hukuki bir devir işlemi söz konusudur. Bu nitelikteki sözleşmeler borçlar hukuku niteliğindedir. 8
Miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinde bakım ve gözetim edimleri yerine getirilir. Bunun karşılığında bakım alacaklısı ölüme bağlı bir tasarrufta bulunur.9 Bakım alacaklısı, sözleşme gereğince devir borcu altına girdiği mal veya mal varlığı değerini ölüme bağlı bir tasarrufla ifa etmek üzere borçlanmışsa ya da başka bir deyişle bakım borçlusu olan kişiyi mirasçı olarak ataması veya vasiyetle belirli bir mal veya terekenin tamamını bırakması şeklinde borçlanmışsa; iş bu sözleşme miras hukuku kurallarına bağlı bir ölünceye kadar bakma sözleşmesi olur.10
Miras hukukuna tabi sözleşme çeşidine Türk Medeni Kanunu’nun miras hükümleri uygulanır. Bununla beraber Borçlar hukukuna tabi sözleşmeye Türk Borçlar Kanunu’nun 611 ile 619’uncu maddeleri uygulanır.11
Miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinde Türk Medeni Kanunu’nda hüküm bulunmayan hallerde ise Türk Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır. Ayrıca Miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinin de üçüncü kişi yararına yapılması mümkündür. Bu durum da miras hukuku hükümlerine tabidir.12
İrade bozukluğu halleri hata, hile ve tehdit durumlarıdır. Bu bağlamda Borçlar hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinde, TBK 30 ila 39’uncu maddeleri uygulanır. Fakat Miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinde TMK 504 ile 557’inci maddeleri uygulanır.13
IV. Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinin Özellikleri ve Unsurları
Borçlar hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesi, iki tarafa da borç yüklemektedir. Türk Borçlar Kanunu’nda ölünceye kadar bakma sözleşmesi tanımında, malvarlığının bir kısmının ya da tamamının devredilmesi veyahut mirasçı atama, belirli mal vasiyeti biçiminde ölüme bağlı tasarrufta bulunulması, buna karşılık ömür boyu bakıp gözetme borcu altına girilmesi şeklinde yer alan hususlar, sözleşmenin esaslı unsurlarıdır.14
Ölünceye kadar bakma sözleşmesine konu edilen taşınmazın üçüncü bir kişiye ait olması da mümkündür. Başka bir kişinin bakılması amacıyla, bakım alacaklısı dışında bir kişi, taşınmazını devredebilmektedir.15 Bakım alacaklısının ivaz sağlama borcunu, bir malvarlığının bütün değerleri oluşturabilir. Bununla beraber malvarlığının bir parçası, kıymetli evrak, alacaklar, bir iktisadi teşebbüs gibi ekonomik değeri olan nesneler, haklar ve hukuki ilişkiler de oluşturabilmektedir.16
Miras hukuku niteliklide bakım alacaklısı, sözleşmenin kurulmasıyla bakım borçlusunu mirasçı olarak atar. Bu ölüme bağlı tasarruf niteliği taşıyan işlemiyle borcunu ifa eder. Buna karşılık bakım borçlusu, bakım alacaklısının yaşamının sonuna kadar bakım ve gözetimini sağlar.17
Bakım alacaklısının sözleşmenin yapılması anında özel bakıma muhtaç halde olması gerekmemektedir. Bakım alacaklısının hastalığı veya yaşı değil, sözleşmenin içeriği ve tarafların iradesi önemlidir.18
Ölünceye kadar bakma sözleşmesinin karşılıklı ivaz unsurunu barındırmaması durumunda sözleşmeye, bağış sözleşmesine ilişkin hükümler uygulanır.19
Bakım borçlusunun yerine getirmesi gereken bakım borcunun kapsamı belirsizdir. Çünkü bakım alacaklısının yaşadığı süre belirlenebilir değildir. Bu sebeple ölünceye kadar bakma sözleşmesi, talih ve tesadüfe bağlı sözleşmelerdendir.20
V. Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinin Şekli
Türk Borçlar Kanunu’nun 612’nci maddesinde; “Ölünceye kadar bakma sözleşmesi, mirasçı atanmasını içermese bile, miras sözleşmesi şeklinde yapılmadıkça geçerli olmaz. Sözleşme, Devletçe tanınmış bir bakım kurumu tarafından yetkili makamların belirlediği koşullara uyularak yapılmışsa, geçerliliği için yazılı şekil yeterlidir.” hükmüne yer verilerek sözleşmenin şekil şartı belirlenmiştir.
1. Resmi Şekil Şartı
Her iki nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesi de miras sözleşmesi şeklinde akdedilmelidir. Bununla beraber Miras sözleşmesinin geçerliliği, Türk Medeni Kanunu’nun 545’inci maddesine göre resmi vasiyetname şeklinde düzenlenmesine bağlıdır.21
Türk Medeni Kanunu’nun 545’inci maddesinde; “Miras sözleşmesinin geçerli olması için resmî vasiyetname şeklinde düzenlenmesi gerekir. Sözleşmenin tarafları, arzularını resmî memura aynı zamanda bildirirler ve düzenlenen sözleşmeyi memurun ve iki tanığın önünde imzalarlar.” hükmüne yer verilmiştir.
Resmi vasiyetnameyi tanzime görevli olan kişiler; resmi memurlar, sulh hakimidir. Ayrıca noter veya kanunda kendisine bu yetki verilen diğer görevlilerdir.22 Bakım alacaklısının, taşınmaz mülkiyetinin devri borcu altına girebilir. Bu durumda sözleşmeye resmiyet kazandıracak makam noterler, sulh hakimleri veya tapu sicil memurlarıdır.23 Bununla beraber Miras hukuku nitelikliyi düzenlemeye ise noterler ve sulh hakimleri yetkilidir.24
Ölünceye kadar bakma sözleşmesi yapılırken; tarafların iradelerini açıklaması gerekmektedir. Sonra açıklanan bu iradelerin tespiti yapılmaktadır. Ardından senet düzenlenerek taraflara verilmektedir. Tarafların senedi okumaları ve imzalamak suretiyle onaylamaları gerekir. Ayrıca memur tarafından imzalanan senedin, tarafların okuma ve yazma bilip bilmemelerine göre tanıklarca onanması ve okunması gerekmektedir.25 Ayrıca bu aşamaların kesintisiz olarak tek seferde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.26
Resmi vasiyetnamenin düzenlenmesine memur veya tanık olarak katılamayacak olan kişiler, kanunda sayılmıştır.27 Türk Medeni Kanunu’nun 536’ncı maddesinde; “Fiil ehliyeti bulunmayanlar, bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklılar, okur yazar olmayanlar, mirasbırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri, resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine memur veya tanık olarak katılamazlar. Resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine katılan memura ve tanıklara, bunların üstsoy ve altsoy kan hısımlarına, kardeşlerine ve bu kişilerin eşlerine o vasiyetname ile kazandırmada bulunulamaz.” hükmüne yer verilmiştir.
2. Devletçe Tanınan Bir Bakım Kurumu Tarafından Yapılması
Ölünceye kadar bakma sözleşmesi, devletçe tanınmış bir bakım kurumu tarafından yapılabilir. Bu bağlamda etkili makamların belirlemiş olduğu koşullara uyularak yapılması mümkündür. Bu şekilde olursa geçerliliği için yazılı şekil yeterlidir.28
Ölünceye kadar bakma sözleşmesi, kanunda öngörülen geçerlilik şartına uyulmadan akdedilmişse hüküm doğurmaz ve tarafları bağlamaz. Kural bu olmakla birlikte, şekle aykırılığın ileri sürülmesi hakkın kötüye kullanılması niteliğini taşımamalıdır. Bakım alacaklısının hayatı boyunca devam edecek olan bakım ve gözetim borcunun ifası, bakım alacaklısının yaşamının sonunda sona ereceğinden, ilgili borcun tamamen yerine getirilmesinden sonra, bakım alacaklısının mirasçılarının herhangi bir talep hakkı söz konusu olmayacaktır. Buna göre, sözleşmeden doğan borçların ifasından sonra, bakım alacaklısının ölümü üzerine, bakım alacaklısının mirasçılarının, şekle aykırılık iddiasını, dürüstlük kurallarına aykırı biçimde ileri sürmeleri, hakkın kötüye kullanılmasıdır.29
Ölünceye kadar bakma sözleşmesinde taraflarca ifa edilmesi ve sözleşmenin herhangi bir anlaşmazlık doğmadan uzun süre uygulanması durumunda mirasçıların şekle aykırılık iddialarına itibar edilemeyeceği hususu Yargıtayca kabul edilmektedir. Bu bağlamda geçerlilik şekline aykırı biçimde düzenlenmiş olan ölünceye kadar bakma sözleşmesi uzun süre devam edebilir. Bu durumda edimini yerine getiren ve getirmeye devam eden bakım borçlusunun, karşı edimi, bakım alacaklısından veyahut mirasçılarından talep hakkı vardır.30
VI. Tarafların Hakları ve Borçları
Ölünceye kadar bakma sözleşmesinde bakım alacaklısının en önemli hakkı, bakım borçlusundan hayatının sonuna kadar bakılmasını isteme hakkıdır. Ölünceye kadar bakma sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme olması sebebiyle bakım alacaklısına birtakım borçlar da yükler. Bakım alacaklısının ölünceye kadar bakma sözleşmesinin türüne göre değişen malvarlığı değerini devretme borcu ya da bakım borçlusunu mirasçı olarak atama borcu söz konusudur. Ayrıca bakım alacaklısı, bakım borçlusunun ev topluluğu içinde yaşamak ile de yükümlüdür.3
1. Bakım Borçlusunun Yükümlülükleri
Ölünceye kadar bakma sözleşmesinin bakma edimi, bakım alacaklısının barınma, beslenme ve giydirilmesine ilişkin ihtiyaçlarıdır. Gözetme edimine ise bakım alacaklısının muayene, tedavi gibi sağlık hizmetlerine olan ihtiyaçları dahildir.32
Türk Borçlar Kanunu’nun 619’uncu maddesinde; “Bakım alacaklısı hakkını başkasına devredemez.’’ hükmüne yer verilmiştir. Bakım edimi devredilmezdir. Bu sebeple haczedilemez ve üzerinde rehin kurulamaz.33
Kural olarak alacaklının menfaati bulunmadıkça, borçlu tarafından borcun şahsen ifası zorunlu değildir. Ancak bakım borcunun ifasında, şahsi özellikler önemli olabilir. Bu durumda ölünceye kadar bakma sözleşmesinde bakım borçlusunun edimini bizzat yerine getirmesi gerekir.34
Bakım alacaklısı sözleşmenin kurulması ile edimini ifa eder. Bakım borçlusunun üstlendiği bakma ve gözetme borcu belirli bir zamana yayılmaktadır. Bu durum, bakım alacaklısı için güvensizlik teşkil eder. Ayrıca tarafların edimleri arasındaki dengenin kurulması önemlidir. Bu bağlamda Türk Borçlar Kanunu’nun 613’üncü maddesine göre taşınmazını devreden bakım alacaklısına, bakım borçlusuna temlik ettiği taşınmaz üzerinde satıcı gibi kanuni ipotek hakkı tesis etme imkanı tanınmıştır. İpotek miktarı, bakım alacağının belirlenen sermaye değeri miktarı kadar olmaktadır. Bu ipoteğin karşı edim olan taşınmazın mülkiyetinin devrinden itibaren üç ay içinde tapu siciline tescil edilmesi gerekir.35
Yargıtay’a göre bakım alacaklısı, yasalarla kendisine tanınan bu ipotek hakkını temlik tarihinden itibaren üç aylık süre içerisinde herkese karşı ileri sürebilir. Fakat söz konusu hak düşürücü süre geçtikten sonra üçüncü kişilere karşı ipotek hakkını kullanabilmesi tapu siciline tescil ettirmesine bağlıdır. Eğer ki bakım alacaklısı, değinilen hak düşürücü süre içerisinde tapuya tescil ettirmezse yasal ipotek hakkını, muvazaalı temlikler dışında üçüncü kişilere karşı kullanamaz. 36
Kanuni ipotek hakkının dışında, taraflar anlaşarak bakım alacağının güvence altına alınmasını başka haklar kurulması ile sağlayabilirler. Ayrıca ölünceye kadar bakma sözleşmesinin amacına ve özelliğine uygun düştüğü ölçüde kefalet, ipotek ve cezai şart kararlaştırabilirler.37
2. Bakım Alacaklısının Yükümlülükleri
Bakım alacaklısının ölünceye kadar bakma sözleşmesinde asıl borcu, sözleşme ile üstlendiği karşı edimi olan malvarlığını ya da malvarlığı değerini bakım borçlusuna devretmektir. Sözleşmenin devamı boyunca bakım borçlusuna yersiz yere zorluk çıkarmamalı ve ona iyi niyetle davranmalıdır.38
Bakım borçlusu, sözleşme ile kendisine devredilmesi gereken malvarlığı değerleri üzerinde şahsi talep hakkına sahiptir. Bu şahsi talep hakkını sözleşmede ayrı bir ifa zamanı kararlaştırmadığı takdirde sözleşmenin kurulmasından itibaren on yıllık zamanaşımı süresinde kullanmalıdır. Ancak bakma ve gözetme borcunu yerine getirmeyen bakım borçlusu, malvarlığının kendisine devredilmesini talep edemez. Taraflar arasında ölünceye kadar bakma sözleşmesi kurulması ile birlikte bakım borçlusunun sözleşmeden kaynaklanan borçları, bakım alacaklısının barınma, beslenme, giyim, özenle bakım, tedavi ve benzeri ihtiyaçlarını içeren maddi ihtiyaçlar ile sevgi ve saygı gösterme gibi manevi ihtiyaçlardan oluşmaktadır. 39
Bakma ve gözetim borçları kapsamına bakım alacaklısının hukuki giderleri de dahildir. Bakım borçlusu tarafından karşılanacak bu giderler, zorunlu ve harcanması gerçekten gerekli giderlerdir.40
VII. Sözleşmenin İfa Yeri ve Zamanı
Borçlar hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinde bakım alacaklısının sözleşmeyi ifa yeri, malın niteliğine göre farklılık göstermektedir. Taşınmazın devri söz konusuysa, taşınmaz bir malın ifa yeri o malın bulunduğu yerdir. Taşınır bir malın ifası ise tarafların anlaştığı yerde gerçekleşir. Ama bir anlaşma yoksa Türk Borçlar Kanunu’nun 89’uncu maddesine göre ifa yeri belirlenmektedir.41
Borçlar hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinde, bakım alacaklısının devir borcuna ilişkin ifa zamanını taraflar kendi aralarında belirleyebilmektedirler. Ancak ifa zamanına ilişkin herhangi bir anlaşma yapmamış olabilirler. Bu durumda sözleşmenin kurulmasıyla bakım alacaklısının devir borcu muaccel olur ve edimini ifa etmesi gerekir.42
Miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinde ise bakım alacaklısı, bakım borçlunu mirasçı atayarak veya belirli mal bırakma yoluyla vasiyet alacaklısı tayin ederek edimini ifa etmiş olacaktır.43
Bakım borçlusunun ölünceye kadar bakma sözleşmesinde, bakım ve gözetim borcunun ifa yeri aksi taraflarca kararlaştırılmadıkça, bakım borçlusunun yerleşim yeridir. Çünkü kural olarak bakım alacaklısı bakım borçlusunun aile birliğine katılmıştır. Bakım alacaklısının beslenme, giydirilme veya hasta ise bakılma gibi bu kapsamda değerlendirilen edimlerin ifası da bakım borçlusunun yerleşim yerinde ifa edilmektedir.44
Taraflar arasında bakım alacaklısının ayrı bir konutta yaşamasını kararlaştırmış olabilirler. Bu durumda bakma ve gözetme ediminin ifa yeri, tarafların aralarında kararlaştırdıkları yerdir. Bakım borçlusunun borçlarının ifa zamanına ilişkin taraflar kendi aralarında anlaşabilmektedir. Eğer ki sözleşmede bu konuda bir düzenleme yoksa, Türk Borçlar Kanunu’nun 90’ıncı maddesi gereğince borçların özellikleri ve nitelikleri göz önüne alınarak ifa zamanı belirlenmektedir. Sözleşme ile bakım alacaklısı bakım borçlusunun aile birliğine katılmış olmaktadır. Borç muaccel hale gelir ve derhal ifası gerekir.45
VIII. Sözleşmenin Sona Ermesi
1. Genel Sona Erme Sebepleri
Bakım alacaklısının ölümü ile her iki nitelikteki ölünceye kadar bakma sözleşmesi sona erer. Cenaze ve defin masrafları için sözleşme devam eder.46 Fakat miras hukuku niteliğinde olanda bakım borçlusu kendisine taahhüt edilen edime bu süreden sonra kavuşabilmektedir. Bu sebeple sözleşme hükümleri bu yönüyle devam eder.47
Bozma (ikale) sözleşmesi ile de ölünceye kadar bakma sözleşmesi sona erdirilebilmektedir. İkale sözleşmesi, tarafların daha önce aralarında yaptıkları bir sözleşmeden doğan alacak ve borçlardan karşılıklı şekilde vazgeçmeleridir.48
Ölünceye kadar bakma sözleşmesinin yapıldığı anda, taraflardan birinin iradesinin yanılma, aldatma ve korkutma nedeniyle sakatlanırsa sözleşme iptal edilebilmektedir. Sözleşmeyi yanılma, aldatma ve korkutma nedeniyle yapan taraf yanılmayı, aldatmayı öğrendiği veya korkutma etkisinin ortadan kalktığı andan başlayarak bir yıl içinde bu sözleşmeyi iptal edebilmektedir.49
2. Özel Sona Erme Sebepleri
Ölünceye kadar bakma sözleşmesinin özel sona erme nedenleri; ölünceye kadar bakma sözleşmesinin önel verilerek feshi, önel verilmeksizin feshi, bakım borçlusunun ölümü ve bakım borçlusunun iflasıdır.50
A) Önel Vererek Fesih
Türk Borçlar Kanunu’nun 616’ncı maddesinde; “Tarafların edimleri arasında önemli ölçüde oransızlık bulunur ve fazla alan taraf kendisine bağışta bulunulma amacı güdüldüğünü ispat edemezse diğer taraf, altı ay önce bildirimde bulunmak koşuluyla, sözleşmeyi her zaman feshedebilir. Bu oransızlığın tespitinde, ilgili sosyal güvenlik kurumunca, bakım borçlusuna verilenin değerine denk düşen anapara değeri ile bağlanacak irat arasındaki fark esas alınır. Sözleşmenin sona erdirilmesi anına kadar geçen sürede ifa edilmiş edimler, anapara ve faiziyle birlikte değerlendirilerek, denkleştirme sonucunda alacaklı çıkan tarafa geri verilir.” hükmüne yer verilerek önel verilerek fesih düzenlenmiştir. Fakat ölünceye kadar bakma sözleşmesinin önel verilerek feshedilebilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir. Bu bağlamda edimler arasında büyük bir oransızlık olmalıdır. Sözleşme kurulurken edimi fazla olan tarafın, bu kısım için bağışlama kastının bulunmaması gerekmektedir. Eğer ki bağışlama kastı varsa sözleşme sona erdirilemez.51 Ayrıca sözleşmenin feshi, vekil aracılığı ile yapılacaksa vekilin özel yetkili olması zorunludur.52
B) Önel Verilmeden Fesih
Türk Borçlar Kanunu’nun 617’nci maddesinde; “Sözleşmeden doğan borçlara aykırı davranılması sebebiyle sözleşmenin devamı çekilmez hâle gelir veya başkaca önemli sebepler sözleşmenin devamını imkânsız hâle getirir ya da aşırı ölçüde güçleştirirse, taraflardan her biri sözleşmeyi önel vermeksizin feshedebilir. Sözleşme bu sebeplerden birine dayanılarak feshedildiği takdirde kusurlu taraf, aldığı şeyi geri verir ve kusursuz tarafa, bu yüzden uğradığı zarara karşılık uygun bir tazminat ödemekle yükümlü olur. Hâkim, sözleşmenin önel verilmeksizin feshini yerinde bulabileceği gibi, taraflardan birinin istemiyle veya kendiliğinden, aile topluluğu içinde yaşamalarına son vererek, bakım alacaklısına ömür boyu gelir bağlayabilir.” hükmüne yer verilerek önem verilmeden fesih düzenlenmiştir. Sözleşmeden doğan borçlara aykırı hareket edilmesi, sözleşmeden kaynaklanan edimlerin hiç ifa edilmemesi veya eksik ifa edilmesi şeklinde olabilmektedir. Bakım borçlusunun üstlendiği bakım ve gözetim edimini ifa etmemesi veya bakım alacaklısının öngörülen malvarlığı değerini devretmemesi bu kapsamdadır.53
Sözleşmenin önel verilmeksizin feshi, karşı tarafın kusuruna bağlı değildir. Sözleşmeden doğan borçlara aykırı davranmasının bu sözleşmeyi çekilmez kılması veya haklı bir nedenin sözleşmenin devamını imkansızlaştırması ya da aşırı güçleştirmesi, ölünceye kadar bakma sözleşmesinin önel verilmeksizin feshi için yeterli olmaktadır.54 Bu bağlamda önel verilmeksizin fesih halinde, yükümlülüklerini yerine getirmeyen taraflar, her zaman fesih hakkını kullanabilir ve fesih geçmişe etkili olarak sözleşmeyi sona erdirdiğinden verilen şeyler geri istenebilmektedir.55
Yargıtay kararlarına göre; bakım alacaklısı mirasçıları, bakım borçlusunun edimini yerine getirmediği iddiasını öne sürerek verilen malın geri alınmasını talep edemez. Çünkü sözleşmenin bakım borcu yerine getirilmediği iddiasıyla feshini isteme hakkı bakım alacaklısının sağlığında kullanması gereken bir haktır.56
C) Bakım Borçlusunun Ölümü
Türk Borçlar Kanunu’nun 618’inci maddesinde; “Bakım borçlusu ölürse bakım alacaklısı, bir yıl içinde sözleşmenin feshini isteyebilir. Bu durumda bakım alacaklısı, bakım borçlusunun iflası hâlinde, iflas masasından isteyebileceği miktara eşit bir paranın kendisine ödenmesini, bakım borçlusunun mirasçılarından isteyebilir.” şeklinde bakım borçlunun ölümü halinde bakım alacaklısına sözleşmeyi sona erdirme imkanı tanınmaktadır. Aslında bakım alacaklısı, bakım borçlusunun ölümü üzerine onun mirasçıları ile sözleşmeye devam etmeyi de seçebilmektedir. Fakat mirasçılar ile sözleşmeye devam etmek istemeyen bakım alacaklısı kanunda öngörülen bir yıllık süre içinde sözleşmeyi feshedebilmektedir. Eğer ki bakım alacaklısı 1 yıl içinde fesih bildiriminde bulunmazsa, ölünceye kadar bakma sözleşmesi bakım borçlusunun mirasçıları ile devam eder.57
Miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinde bakım alacaklısı, bakım borçlusunu mirasçı atayarak veya vasiyet alacaklısı tayin ederek edimini yerine getirmiş olacağından bakım borçlusunun ölümüyle bakım alacaklısının hiçbir beyan veya işlemine gerek kalmaksızın, sözleşme kendiliğinden ortadan kalkar. Bu bağlamda bakım borçlusunun mirasçıları, aksi kararlaştırılmadıkça sadece ölüm anına kadar gerçekleşen ve bakım gözetim edimine karşılık gelen parasal değeri talep edebilmektedir.58
D) Bakım Borçlusunun İflası
Türk Borçlar Kanunu’nun 619’uncu maddesinde; “Bakım borçlusunun iflası hâlinde bakım alacaklısı, borçlunun ödemekle yükümlü olduğu dönemsel gelirin elde edilebilmesi için ilgili sosyal güvenlik kurumunca ödenmesi gereken anapara değerine eşit bir parayı, iflas masasına alacak kaydettirme hakkını elde eder. Bakım alacaklısı, bu alacağını karşılamak üzere, üçüncü kişilerce borçluya karşı yürütülmekte olan hacze katılabilir.” şeklinde bakım borçlusunun iflası halinde bakım alacaklısının sözleşmeyi sona erdirebileceği düzenlenmiştir. Borçlar hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinde bakım borçlusunun iflası nedeniyle, sözleşmenin sona ermesi geleceğe etkili sonuç doğurur. Bu sebeple bakım alacaklısının ölümüne kadar yerine getirilen edimlerin geri verilmesi söz konusu olmaz. Ancak bakım borçlusu tarafından ifa edilmeyen edimler, ana para değerine eşit bir paraya çevrilerek bakım alacaklısının alacağı olarak iflas masasına kaydettirilmektedir.59
Miras hukuku nitelikli ölünceye kadar bakma sözleşmesinde, bakım borçlusu iflas edebilir. Bakım borçlusu atanmış mirasçı veya vasiyet alacaklısı tayin edileceğinden, bakım alacaklısı, bakım borçlusunun iflası halinde Türk Medeni Kanunu’nun 547’nci maddesine dayanarak sözleşmeyi sona erdirebilmektedir. Ancak bakım borçlusu iflas tarihine kadar yerine getirmiş olduğu edimler için belirlenen değeri, bakım alacaklısından talep edebilmektedir. Bakım alacaklısı belirlenen bu değeri iflas masasına vermelidir.60
Yargıtay içtihatları uyarınca; bakım alacaklısı, bakım borçlusunun ölümü nedeniyle sözleşmeyi bozması halinde bakım borçlusuna verdiği malı aynen mirasçılardan geri isteyemez. Bu bağlamda sadece borçlunun iflası halinde iflas masasından isteyebileceği miktara eşit bir para talep edebilmektedir.61
Gayrimenkul Hukuku Yayınlarımız
Bizi Arayın : +90 212 909 86 34
Mail Gönderin : info@ballawyer.com
Dipnotlar
1 AKYÜZ, Mustafa, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesine Dayalı Tapu İptali ve Tescil Davaları, Gaziantep, 2022, s.6.
2 AKYÜZ, s.5.
3 ÖZER, Seda, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi, Ankara, 2022, s.47.
4 ÖZER, s.49. (Yargıtay 1. Hukuk Dairesi, 07.10.2021 Tarih, 2020/3056 Esas ve 2021/ 5327 Karar; Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 07.10.2021 Tarih, 2018/ 533 Esas ve 2021/ 1189 Karar)
5 ÖZER, s.50-51.
6 ÖZER, s.52.
7 AKYÜZ, s.7.
8 AKYÜZ, s.8.
9 ÖZER, s.30.
10 AKYÜZ, s.9.
11 AKYÜZ, s.9.
12 ÖZER, s.44.
13 ÖZER, s.40.
14 ÖZER, s. 27.
15 ÖZER, s.29.
16 ÖZER, s.40.
17 ÖZER, s.30.
18 Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, 2021/5353 Esas, 2022/5970 Karar, 17.10.2022 Tarih.
19 AKYÜZ, s.31.
20 ÖZER, s.36. (Yargıtay 1. Hukuk Dairesi, 25.06.2019 Tarih, 2017/ 2784 Esas, 2019/ 4077 Karar)
21 ÖZER, s.66-67.
22 ÖZER, s.69.
23 ÖZER, s.70.
24 ÖZER, s.71.
25 ÖZER, s.72.
26 Yargıtay 3. Hukuk Dairesi, 24.11.2015 Tarih, 2015/10759 Esas, 2015/18648 Karar.
27 ÖZER, s.81.
28 Türk Borçlar Kanunu 612’nci Madde
29 ÖZER, s.85.
30 ÖZER, s.86. (Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 18.12.1957 Tarih, 2-67 Esas, 65 Karar)
31 AKKAN AKOL, Teslime, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi, Konya, 2019, s.43.
32 ÖZER, s.33.
33 AKKAN AKOL, s.45.
34 ÖZER, s.60.
35 BİRSEN, Fatih, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi, İstanbul, 2022, s.63.
36 Yargıtay 1. Hukuk Dairesi, 05.05.2005 Tarih, 2005/4672 Esas, 2005/5674 Karar.
37 BİRSEN, s.67.
38 BİRSEN, s.74.
39 BİRSEN, s.75.
40 BİRSEN, s.81.
41 POLAT, Elif, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmelerinde Muvazaa ve Tenkis, Ankara, 2020, s.31.
42 POLAT, s.31.
43 POLAT, s.31.
44 POLAT, s.32.
45 POLAT, s.32.
46 POLAT, s.35.
47 POLAT, s.35.
48 POLAT, s.35.
49 POLAT, s.36.
50 POLAT, s.36.
51 POLAT, s.36-37.
52 Yargıtay 3. Hukuk Dairesi, 2022/2289 Esas, 2022/4908 Karar, 23.5.2022 Tarih.
53 POLAT, s.36-37.
54 POLAT, s.37.
55 Yargıtay 1. Hukuk Dairesi, 2022/1766 Esas, 2022/4876 Karar, 15.6.2022 Tarih.
56 Yargıtay 7. Hukuk Dairesi, 2021/8051 Esas, 2022/2687 Karar, 11.4.2022 Tarih.
57 POLAT, s.38.
58 POLAT, s.38.
59 POLAT, s.39.
60 POLAT, s.40.
61 Yargıtay 1. Hukuk Dairesi, 2015/7892 Esas, 2015/8521 Karar, 9.6.2015 Tarih.
KAYNAKÇA
- AKKAN AKOL, Teslime, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi, Konya, 2019.
- POLAT, Elif, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmelerinde Muvazaa ve Tenkis, Ankara, 2020.
- VİDİNLİOĞLU, Sema, Türk Borçlar Kanununa Göre Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Kapsamında Muris Muvazaası, Samsun, 2022.
- BİRSEN, Fatih, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi, İstanbul, 2022.
- ÖZER, Seda, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi, Ankara, 2022.
- AKYÜZ, Mustafa, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesine Dayalı Tapu İptali ve Tescil Davaları, Gaziantep, 2022.
- DURSUN KARAAHMETOĞLU, Şeyma, Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesi Kapsamında Bakım Alacaklısının Saklı Payı İhlal Kastı ile Yaptığı Sağlararası Kazandırmaların Tenkisi, İstanbul Hukuk Mecmuası, Sayı: 79/4, İstanbul, 2021.
