I. Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu ve Cezası Nedir?
Cumhurbaşkanına hakaret suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 299’uncu maddesinde; “Cumhurbaşkanına hakaret eden kişi, bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.” şeklinde düzenlenmiştir.[1] Türk Ceza Kanunu’nun devletin egemenlik alametlerine ve organlarının saygınlığına karşı suçlar başlığı altındadır.
Cumhurbaşkanına hakaret suçunun cezası, bir yıl ile dört yıl arasında hapis cezasıdır. Eğer ki suçun alenen işlenirse bu ceza, 1/6 oranında artırılmaktadır.
II. Korunan Hukuki Değer
Cumhurbaşkanına hakaret suçunda korunan hukuki değer, cumhurbaşkanının şeref, onur, saygınlığı ve devletin ulusal değeridir. Ayrıca hakaret suçu, direk cumhurbaşkanına karşı işlense de korunan hukuki değerin devletin siyasi iktidar yapısı olduğu da kabul edilmektedir.[2]
Anayasaya göre Cumhurbaşkanı, devletin en üst konumundadır ve devleti temsil eder. Bu sebeple cumhurbaşkanına hakaret suçu bireysel olarak kendisine değil devlete karşı da işlenmiş olarak sayılıp ayrıca düzenlenmektedir.[3]
III. Fail
Cumhurbaşkanına hakaret suçunun faili, gerçek kişi olabilirken tüzel kişiler olamaz. Bununla beraber fail tarafından cumhurbaşkanına hakaret fiilinin sonucu ve niteliği anlaşılmalıdır. Fail, ölü bir kişi olamaz.[5]
Meclis üyeleri ve Türkiye’de görevli yabancı ülke diplomatları, bu suçun faili olamazlar. Milletvekilleri, Mecliste ifadelerini ve görüşlerini TBMM dışında söylemekten de sorumlu olmazlar. Bu sebeple TBMM içerisinde gerçekleştirilen hakaret eylemleri, yasama sorumsuzluğu kapsamında değerlendirilir ve cezalandırılamamaktadır.[6]
Türkiye’de görevli olan başka bir ülkenin diplomatının cumhurbaşkanına hakaret suçunu işlemesi durumunda Viyana Konvansiyonu hükümleri uygulanır. Ayrıca Cumhurbaşkanına hakaret fiilinde bulunması halinde Viyana Konvansiyonu’na göre hapsedilemez ve Türkiye’de yargılanamaz.[7]
IV. Mağdur
Mağdur, suçtan zarar gören Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanı milleti temsil ettiğinden kamunun tamamı olarak kabul edilmektedir. Fakat cumhurbaşkanına kanunen vekalet eden kişi mağdur olamaz.[8]
Mağdur, görevi devam eden Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı olabilmektedir. Cumhurbaşkanlığı görevi sona erdikten sonra göreviyle ilgili hakarete uğrayan kişi, hakaret suçunun nitelikli halinden cezalandırılmaktadır.[9]
V. Fiil
Hakaret suçu ile cumhurbaşkanına hakaret suçu, fiil yönünden aynı özelliklere sahiptir. Cumhurbaşkanının onurunu ve şerefini ya da toplumdaki saygınlığını zedeleyecek nitelikte somut bir fiil isnadında bulunmak ile sövmek yoluyla işlenebilen serbest hareketli bir suçtur.[10] Hakaretin Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili olmasına gerek olmayıp kişisel bir nedene de dayansa suç oluşmaktadır.[11]
Cumhurbaşkanına hakaret suçu, huzurda, huzurda sayılan hallerden biriyle ve gıyapta hakaret şeklinde işlenebilmektedir. Ayrıca huzurda hakaret için söylenen sözlerin direk Cumhurbaşkanına söylenmesi ve onun öğrenmesi gerekir. Cep telefonundan gönderilen bir mesajla veya mail yoluyla gerçekleşirse huzurda hakaret sayılmaktadır.[12] Bununla beraber cumhurbaşkanına hakaret suçunda, hakaret suçundan farklı olarak tek bir kişiyle ihtilat edilerek cumhurbaşkanına hakaret edilmesi durumunda suç oluşur.[13]
Yargıtay Ceza Genel Kurulu tarafından cumhurbaşkanına “çakal”[14] denmesi cumhurbaşkanına hakaret olarak kabul edilirken; “dinsiz-imansız”, “Türk adı taşımayan” sözlerinin cumhurbaşkanına hakaret suçunu oluşturmadığı kabul edilmiştir.[15]
VI. Eleştiri Hakkı
Eleştiri hakkı, haber verme hakkı ve iddia ve savunma dokunulmazlığı Cumhurbaşkanına hakaret suçu için de hukuka uygunluk nedenleridir.[20]
Cumhurbaşkanına hakaret suçunun soruşturması ve yargılamasında ifade özgürlüğünün göz ardı edilmemesi ve keyfi bir biçimde kişilere ceza verilmemesi çok önemlidir. Aksi halde ülkemizde de zaman zaman karşılaştığımız üzere basın özgürlüğüne müdahale edilerek gazetecilere cumhurbaşkanına hakaret suçundan ceza verilmesi, sosyal medya üzerinden eleştirilerini dile getiren kişilere ceza verilmesi gibi keyfi durumlar ortaya çıkabilmekte ve ifade özgürlüğünün kullanılmasında caydırıcı etki doğurabilmektedir.
VII. Nitelikli Hali
TCK’nın 299. maddesine göre cumhurbaşkanına hakaret suçu alenen işlenirse, cezası artırılacaktır. Hakaret suçu ile aynı şekilde suçun alenen işlenmesi ağırlaştırıcı hal olarak düzenlenmiştir.[21]
Yargıtay, hakaretin belirlenebilir olmayan sayıda kişi tarafından öğrenilmesinin mümkün olması ve kamusal alanlarda işlenmesi durumunda aleniyet unsurunun gerçekleşeceğini kabul etmektedir.[22]
Cumhurbaşkanına hakaretin herhangi bir basın yayın kuruluşu yoluyla ya da sosyal medyada herkesin görebileceği şekilde bir sosyal medya hesabında paylaşım yapılarak suçun işlenmesi durumunda Yargıtay’ın kriterlerine göre aleniyet unsuru gerçekleşmiş sayılmaktadır.[23]
VIII. Cumhurbaşkanına Hakaret Suçunun Soruşturma ve Kovuşturma Usulü
1. Soruşturma Aşaması
Cumhurbaşkanına hakaret suçu şikayete tabi bir suç değildir. Suçun soruşturulması için Adalet Bakanının izni gerekmemektedir. Şikayet veya ihbar ile veya re’sen Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından cumhurbaşkanına hakaretin öğrenilmesiyle soruşturma başlatılmaktadır.[27]
Cumhuriyet savcısı tarafından cumhurbaşkanına hakaret eden şüphelinin kimlik ve adres bilgileri araştırılmaktadır. Ardından ifadesi ve savunması alınır. Bunun ardından deliller tespit edilmekte, eğer varsa tanıkların ifadeleri alınmaktadır. Ayrıca internet üzerinden cumhurbaşkanına hakaret edilirse sosyal medya hesabının şüpheli tarafından kullanılıp kullanılmadığının tespit edilmesi için araştırma yapılmaktadır. Tüm soruşturmanın yapılmasının ardından Adalet Bakanlığından kovuşturma başlatılması için izin istenmektedir. Adalet Bakanlığı izin vermezse kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilmektedir.[28]
Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından Adalet Bakanlığının kovuşturma izni vermemesi üzerine idari yargı yoluna başvurulabilir ve iptal davası açılabilmektedir. Fakat Adalet Bakanının izni olmadan kovuşturma başlatılması mümkün değildir. Bununla beraber Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından Adalet Bakanının kararına Sulh Ceza Hakimliğine itiraz edilmesi durumunda ise itirazın reddine karar verilmesi gerekmektedir.[29]
2. Kovuşturma Aşaması
Yukarıda da bahsedildiği üzere kovuşturma başlatılması için Adalet Bakanının izni gerekmektedir. Ayrıca cumhurbaşkanına hakaret suçunun yargılamasında Cumhurbaşkanlığı makamının davaya katılma hakkı bulunmaktadır. Bu sebeple makamın yargılamadan haberdar edilmesi gerekmektedir. Bununla beraber suçun mağduru Cumhurbaşkanı olduğundan kanun yollarına başvurma hakkı da mevcuttur.[32]
Ülkemizde cumhurbaşkanına hakaret suçundan hakkında soruşturma ve kovuşturma yapılan şüpheli ve sanık sayısı oldukça yüksektir. 2021 yılına kadar Adalet İstatistiklerinde cumhurbaşkanına hakaret suçundan kaç kişi ile ilgili soruşturma ve kovuşturma yapıldığı yayınlanmıştır. Bununla beraber en son yayınlanmış olan 2021 yılında 33.973 kişi hakkında cumhurbaşkanına hakaret suçundan soruşturma başlatılmıştır. Bununla beraber soruşturmaların 12.667’si hakkında Kovuşturma Yapılmasına Yer Olmadığına Dair Karar verilirken 9.168’i hakkında kamu davası açılmıştır. Diğer soruşturmalar hakkında yetkisizlik, görevsizlik veya birleştirme kararı verilmiştir.[33]
2021 yılından cumhurbaşkanına hakaret suçundan toplam 11.211 kişiye kamu davası açılmıştır. Ayrıca 2021 yılında cumhurbaşkanına hakaret suçundan dolayı yargılaması yapılan 4.112 davada kişilerin mahkumiyetine karar verilmiştir. Ayrıca bu kişilerden 1.239 kişi hakkında hapis cezasına hükmedilmiştir. Bununla beraber 285’i hakkında adli para cezasına hükmedilmiştir. 543’ünün hapis cezasının ertelenmesine karar verilmiştir. 4.121 kişi hakkında ise HAGB kararı verilmiştir. 2021 yılında cumhurbaşkanına hakaret suçundan yargılanan kişilerin 2.112 kişinin ise beraatine karar verilmiştir. [34]
Ülkemizde Recep Tayyip Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı seçilmesinden sonra cumhurbaşkanına hakaret suçundan ceza alanların ve açılan davaların sayısı oldukça artmıştır. Türkiye’de 2010-2016 arasında cumhurbaşkanına hakaret suçundan açılan toplam 6860 davanın 6272 tanesi 2014-2016 arasında açılmıştır. Ayrıca 2010-2016 döneminde toplam 1315 mahkumiyet kararı verilirken, bunlardan 1162 tanesi Cumhurbaşkanı Erdoğan döneminde verilmiştir.[35]
Bizi Arayın : +90 212 909 86 34
Mail Gönderin : info@ballawyer.com
Dipnotlar
[1] TCK 299. Madde; “Cumhurbaşkanına hakaret eden kişi, bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun alenen işlenmesi hâlinde, verilecek ceza altıda biri oranında artırılır. Bu suçtan dolayı kovuşturma yapılması, Adalet Bakanının iznine bağlıdır.”
[2] Yargıtay 16. Ceza Dairesi, 2020/542 Esas, 2020/1437 Karar, 14.02.2020.
[3] SINAR, Hasan, Cumhurbaşkanına Hakaret ve Devletin Egemenlik Alametlerini Aşağılama Suçu, Ceza Hukuku Dergisi, 10. Cilt, 27. Sayı, İstanbul, 2015, s.34.
[4] GÖKCAN, Hasan Tahsin / ARTUÇ, Mustafa, Yorumlu-Uygulamalı Türk Ceza Kanunu Şerhi, 4. Cilt, 2. Basım, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021, s.9546.
[5] BAYRAKTAR ve diğerleri, Özel Ceza Hukuku Cilt XI, On İki Levha Yayıncılık, 1. Baskı, İstanbul, 2022, s.19.
[6] SINAR, a.g.e., s.36.
[7] SINAR, a.g.e., s.37.
[8] GÖKCAN/ARTUÇ, a.g.e., s.9567.
[9] Yargıtay 16. Ceza Dairesi, 2018/3601 Esas, 2019/2066 Karar, 14.03.2019.
[10] ERMAN, a.g.e., 90-91.
[11] AKBULUT, Berrin, Cumhurbaşkanına Hakaret ve Sövme Suçu, SÜHFD, Prof. Dr. Halil Cin’e Selçuk Üniversitesinde 10. Hizmet Yılı Armağanı, 1995, s. 277.
[12] HAFIZOĞULLARI, Zeki / ÖZEN, Muharrem, Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler Millete ve Devlete Karşı Suçlar, US-A Yayıncılık, Ankara, 2016, s.295.
[13] SINAR, a.g.e., s.42.
[14] Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2018/197 Esas, 2022/281 Karar, 19.04.2022.
[15] Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2017/1154 Esas, 2022/247 Karar, 07.04.2022.
[16] ÖZEN, a.g.e., s.407.
[17] BAYRAKTAR, a.g.e., s.28.
[18] GÖKCAN/ARTUÇ, a.g.e., s.9565.
[19] CEBE, a.g.e., s.49.
[20] SINAR, a.g.e., s.43.
[21] SINAR, a.g.e., s.46.
[22] Yargıtay 16. Ceza Dairesi, 2019/869 Esas, 2020/1094 Karar, 13.02.2020.
[23] Yargıtay 16. Ceza Dairesi, 2018/3601 Esas, 2019/2066 Karar, 14.3.2019.
[24] SINAR, a.g.e., s.47-48.
[25] ARTUK/GÖKCEN, a.g.e., s.354
[26] Yargıtay 4. Ceza Dairesi, 2021/31557 Esas, 2022/25417 Karar, 15.12.2022. Yargıtay 4. Ceza Dairesi, 2021/489 Esas, 2021/13628 Karar, 17.5.2021.
[27] BAYRAKTAR, a.g.e., s.33.
[28] Yargıtay 3. Ceza Dairesi, 2022/1229 Esas, 2022/3809 Karar, 14.06.2022.
[29] Yargıtay 3. Ceza Dairesi, 2022/1229 Esas, 2022/3809 Karar, 14.6.2022.
[30] Ceza Muhakemesi Kanunu 100’üncü madde
[31] AYM, Feyzi İşbaşaran Başvurusu, B. No: 2014/19529, 21/09/2017, para. 47-48.
[32] Yargıtay 16. Ceza Dairesi, 2020/542 Esas, 2020/1437 Karar, 14.02.2020.
[33] Adalet İstatistikleri 2021
[34] Adalet İstatistikleri 2021
[35] AKDENİZ/ALTIPARMAK, a.g.e., s.7.
