İdari gözetim kararı , hakkında sınır dışı kararı verilmiş veya uluslararası koruma başvurusu yapmış yabancılar hakkında kanundaki şartlar altında karar verilebilen, geri gönderme merkezlerinde tutularak özgürlüklerinden yoksun kalmalarına sebep olan bir idari tedbirdir.
Yazımda öncelikle idari gözetim kararının hukuki niteliğini, özelliklerini ve kararın alınma sebeplerini inceledim. Daha sonra idari gözetim kararını kimin verdiğine, süresinin en fazla ne kadar olabileceğine, idari gözetime alternatif tedbirlerin neler olduğuna ve geri gönderme merkezlerine değindim. İkinci bölümde ise idari gözetim kararına nasıl itiraz edileceğini anlattım.
I. İdari Gözetim Kararı Nedir?
İdari gözetim, kamu düzeni, güvenliği veya sağlığı açısından tehdit oluşturan veya oluşturma ihtimali yüksek olan yabancıların, kanunla belirlenen sürelere göre özgürlüklerinden yoksun bırakılması ve kanunlarca belirlenen yerlerde alıkonulmasına ilişkin bir idari tedbirdir. 1
İdari gözetimin amacı, sınır dışı işleminin gereğini yerine getirmek, uluslararası koruma başvurusunda başvurucuya ilişkin bilgileri toplamak, kamu düzeni veya kamu sağlığını korumaktır. İdari gözetim kararıyla kişi, hürriyetinden yoksun bırakılmaktadır. İdari gözetim altına alınan kişi, yerleştirildiği yerden kendi iradesiyle ayrılamıyor olması gerekmektedir. İdari gözetim kararı, bir idari işlemdir. 2
II. İdari Gözetim Kararı Alınmasının Sebepleri
İdari gözetim, sınır dışı edilecek yabancılar için veya uluslararası koruma talebinde bulunan ve başvurusu hakkında son karar verilmemiş başvuru sahipleri için uygulanabilir. Kararın alınabileceği durumlar Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda düzenlenmiştir. 3
1) Sınır Dışı Edilecek Yabancılar Hakkında İdari Gözetim Kararı
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 54’üncü maddesindeki durumlardaki yabancılar hakkında sınır dışı etme kararı verilir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 55’inci maddesinin ikinci fıkrasında; “
- Hakkında sınır dışı etme kararı alınanlardan; kaçma ve kaybolma riski bulunan,
- Türkiye’ye giriş veya çıkış kurallarını ihlal eden, sahte ya da asılsız belge kullanan,
- kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın Türkiye’den çıkmaları için tanınan sürede çıkmayan,
- kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturanlar
hakkında valilik tarafından idari gözetim kararı alınır ya da 57/A maddesi uyarınca idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilir. Hakkında idari gözetim kararı alınan yabancılar, yakalamayı yapan kolluk birimince geri gönderme merkezlerine kırk sekiz saat içinde götürülür.
Hakkında sınır dışı kararı alınmış bir yabancı söz konusuysa 55’inci maddede sayılan bu yedi sebepten dolayı kişi hakkında idari gözetim kararı verilebilir. Kişi hakkında kaybolma veya kaçma riski söz konusuysa, Türkiye’ye giriş-çıkış kuralları ihlal edildiyse, yabancı sahte ve asılsız belge kullanmışsa, mazeretsiz bir şekilde Türkiye’den çıkması gereken sürede yabancı ülkeden çıkış yapmadıysa, kamu düzeni, kamu güvenliği veya sağlığı açısından yabancı tehdit oluşturuyorsa, hakkında idari gözetim kararı verilir.
2) Uluslararası Koruma Başvurusu Sahipleri Hakkında İdari Gözetim Kararı
Başvuru sahipleri hakkında verilecek idari gözetim kararı, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 68’inci maddesinde;
“Başvuru sahipleri, sadece uluslararası koruma başvurusunda bulunmalarından dolayı idari gözetim altına alınamaz. Başvuru sahiplerinin idari gözetim altına alınması istisnai bir işlemdir. Başvuru sahibi sadece aşağıdaki hâllerde idari gözetim altına alınabilir:
- a) Kimlik veya vatandaşlık bilgilerinin doğruluğuyla ilgili ciddi şüphe varsa, bu bilgilerinin tespiti amacıyla
- b) Sınır kapılarında usulüne aykırı surette ülkeye girmekten alıkonulması amacıyla
- c) İdari gözetim altına alınmaması durumunda başvurusuna temel oluşturan unsurların belirlenemeyecek olması hâlinde
- ç) Kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi tehlike oluşturması hâlinde. İdari gözetimin gerekip gerekmediği bireysel olarak değerlendirilir.
İkinci fıkrada belirtilen hâllerde; idari gözetim altına alınmadan önce, 71 inci maddede belirtilen ikamet zorunluluğu ve bildirim yükümlülüğünün yeterli olup olmayacağı öncelikle değerlendirilir. Valilik, idari gözetim yerine başka usuller belirleyebilir.
Bu tedbirler yeterli olmadığı takdirde, idari gözetim uygulanır.” şeklinde düzenlenmiş, sebepler kanunda sayılmıştır.
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’na göre sadece 68’inci maddede yer alan sebeplerin varlığı halinde başvuru sahibi idari gözetim altına alınabilir. Kanun’da yazan sebeplerin yokluğu halinde başvuru sahibinin idari gözetim altına alınması hukuka aykırıdır. Kimlik ve vatandaşlık bilgileri hakkında, ancak kimlik veya vatandaşlığa ilişkin verilen beyanların çelişkili olması, kimlik belgesinin varlığı halinde belgede yazılanlarla başvuru sahibinin ifadeleri arasında çelişkilerin bulunması ihtimalinde ciddi şüphenin varlığından söz edilebilir ve idari gözetim altına alınabilir. 4 Başvuru sahibinin idari gözetim süresi en fazla otuz gün olabilir.
III. Kararı Vermeye Yetkili Makamlar
İdari gözetim kararı, yabancının bulunduğu ilin valiliği tarafından verilir. İlgilinin rızasına bağlı olmadan, hukuksal sonuç doğurur. İdarenin tek taraflı bir işlemidir. İdare, idari gözetime karar verdiğinde bu kararı kendisi alır, kendisi uygulamaya koyar ve kararı yerine getirirken ilgililerin rızasına da hakimin müdahalesine de ihtiyaç duymaz. İdari gözetim kararı icrai niteliğe sahiptir ve re’sen icra edilir. Kararın hukuka aykırı olduğu mahkeme kararı ile sabit oluncaya kadar idari gözetim hukuka uygun kabul edilmektedir. 5
IV. Kararın Uygulanma Süresi
Yabancılar Koruma Kanunu Yönetmeliği’nin 53’üncü maddesine göre idari gözetim kararı en geç kırk sekiz saat içinde alınmalıdır. Aynı zamanda idari gözetim kararı için bir sınır dışı kararı da gerektiğinden, kırk sekiz saatlik süre içinde sınır dışı kararının alınmamış olması durumunda yabancı idari gözetim altına alınamayacaktır.6 Yabancının idari gözetimde kalma süresi Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 55’inci maddesinin üçüncü fıkrasında; “Geri gönderme merkezlerindeki idari gözetim süresi altı ayı geçemez. Ancak bu süre, sınır dışı etme işlemlerinin yabancının iş birliği yapmaması veya ülkesiyle ilgili doğru bilgi ya da belgeleri vermemesi nedeniyle tamamlanamaması hâlinde, en fazla altı ay daha uzatılabilir.” şeklinde düzenlenmiştir. İdari gözetim süresi uzatmayla beraber en fazla bir yıl sürebilir.
V. Geri Gönderme Merkezleri
Yabancılar ve Uluslararası Kanunu’nun 58’inci maddesinde; “İdari gözetime alınan yabancılar, geri gönderme merkezlerinde tutulurlar. Geri gönderme merkezleri Bakanlık tarafından işletilir. Bakanlık, kamu kurum ve kuruluşları, Türkiye Kızılay Derneği veya kamu yararına çalışan derneklerden göç alanında uzmanlığı bulunanlarla protokol yaparak bu merkezleri işlettirebilir.” şeklinde geri gönderme merkezleri düzenlenmiştir. Hakkında idari gözetim kararı verilen yabancılar, idari gözetim süresi boyunca geri gönderme merkezinde kalırlar. Geri gönderme merkezlerinde yabancıların, barınma ve beslenme, sağlık, eğitim, haberleşme ve ziyaret, avukat ve noterle görüşme hakları vardır. Fakat geri gönderme merkezinden ayrılmaları yasaktır. 7
VI. İdari Gözetim Kararına Alternatif Tedbirler
İdari gözetim yerine başka alternatif yükümlülüklere de idare tarafından karar verilebilir. Bu yükümlülükler Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57/A maddesinde düzenlenmiştir. Bu yükümlülükler, idari gözetime alınmış ve süresi dolmuş olan yabancılar için de uygulanabilir. İdari gözetime veya alternatif tedbirlere, sınır dışı kararına bağlı olarak karar verilmişse, sınır dışı kararının kalkmasıyla birlikte bu tedbirler de kalkar. 8
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57/A maddesinde;
“57’nci maddenin ikinci fıkrasında sayılan yabancılara ya da idari gözetimi sonlandırılan yabancılara aşağıdaki idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilebilir:
- a) Belirli adreste ikamet etme
- b) Bildirimde bulunma
- c) Aile temelli geri dönüş
- ç) Geri dönüş danışmanlığı
- d) Kamu yararına hizmetlerde gönüllülük esasıyla görev alma
- e) Teminat
- f) Elektronik izleme.
Yabancıya birinci fıkradaki yükümlülüklerden bir ya da birkaçının getirilmesi durumunda, bu süre yirmi dört ayı geçemez. 57’nci maddenin ikinci fıkrası kapsamında olup da idari gözetim altına alınmayan yabancılara bu maddenin birinci fıkrasında sayılan yükümlülüklerden birinin ya da birkaçının getirilmesi zorunludur.” şeklinde alternatif tedbirler düzenlenmiştir.
Alternatif tedbirler; Belirli adreste ikamet etme, bildirimde bulunma, aile temelli geri dönüş, geri dönüş danışmanlığı, kamu yararına hizmetlerde gönüllülük esasıyla görev alma, teminat ve elektronik izlemedir. Yabancı hakkında idari gözetim kararı alınması gereken bir durum varsa ve alınmadıysa bu tedbirlerden birine hükmedilir. Alternatif yükümlülükler 24 aya kadar uygulanabilir yabancı hakkında. Bu tedbirlerden birkaçı yabancı hakkında aynı anda uygulanabilir. 9
İdari Gözetim Kararına İtiraz
I. İdari Gözetim Kararının Denetimi
Hakkında idari gözetim kararı verilen kişi, idari gözetim sebepleri ve hukuki yollar hakkında bilgilendirilmelidir. Hakim önüne çıkarılma, adil yargılanma ve
etkili başvuru hakkı mevcuttur. İdari gözetim koşulları insani standartlarda olmalıdır. İdari gözetim kararının periyodik olarak incelenmesi gerekir. 10
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57’nci maddesinin dördüncü ve beşinci fıkrasında; “İdari gözetimin devamında zaruret olup olmadığı, valilik tarafından her ay düzenli olarak değerlendirilir. Gerek görüldüğünde, otuz günlük süre beklenmez. İdari gözetimin devamında zaruret görülmeyen yabancılar için idari gözetim derhâl sonlandırılır. Bu yabancılara, 57/A maddesi uyarınca idari gözetime alternatif yükümlülükler getirilir. İdari gözetim kararı, idari gözetim süresinin uzatılması ve her ay düzenli olarak yapılan değerlendirmelerin sonuçları, gerekçesiyle birlikte yabancıya veya yasal temsilcisine ya da avukatına tebliğ edilir.” hükmüne yer verilmiştir.
Hangi hallerde idari gözetim tedbirinin devamında zaruret olmadığı, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğin 61’inci maddesinde; yabancının 6 ay içinde sınır dışı edilemeyeceğinin anlaşılması halinde, yabancının hakkında sınır dışı kararı alınamayacak kişilerden olduğunun anlaşılması halinde, kaçma ve kaybolma riskinin ortadan kalkması ve yabancının gönüllü geri dönüş desteğine başvurması hallerinde idari gözetimin devamında zaruret olmadığı belirtilmiştir. İdari gözetim kararı hakkında valilik tarafından yapılan denetimin sonuçları; idari gözetimin devamına karar verilmesi, idari gözetimin sonlandırılarak yabancının tamamen hürriyetine kavuşması ve idari gözetimin sonlandırılarak alternatif tedbirlere karar verilmesidir. 11
II. İdari Gözetim Kararına İtiraz
İdari gözetim kararına itiraz yolu açıktır.Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57’nci maddesinin altı, yedi ve sekizinci fıkralarında; “İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim kararına karşı sulh ceza hâkimine başvurabilir. Başvuru idari gözetimi durdurmaz. Dilekçenin idareye verilmesi hâlinde, dilekçe yetkili sulh ceza hâkimine derhâl ulaştırılır. Sulh ceza hâkimi incelemeyi beş gün içinde sonuçlandırır. Sulh ceza hâkiminin kararı kesindir. İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiasıyla yeniden sulh ceza hâkimine başvurabilir. İdari gözetim işlemine karşı yargı yoluna başvuranlardan, avukatlık ücretlerini karşılama imkânı bulunmayanlara, talepleri hâlinde 19/3/1969 tarihli ve 1136 sayılı Avukatlık Kanunu hükümlerine göre avukatlık hizmeti sağlanır. İdari gözetim altına alınan yabancıların uyruklarının tespit edilmesi amacıyla elektronik ve iletişim cihazları incelenebilir. İnceleme sonucunda elde edilen veriler bu amaç dışında kullanılmaz.” şeklinde itiraz yolu düzenlenmiştir.
İtiraz idari gözetim kararının alındığı veya yabancının idari gözetim altında tutulduğu yer sulh ceza hakimliğine yapılabilir. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun 26.11.2015 tarih 1860 No’lu kararı ile bu konudaki itirazlara her ildeki 2. Sulh Ceza Hâkimlikleri görevlidir. Başvuru için bir süre öngörülmediğinden kişi idari gözetim altında bulunduğu süre içerisinde her zaman başvuru yapabilecektir. İtiraz başvurusunu idari gözetim altına alınan kişi, avukatı ya da yasal temsilcisi yapabilir. Başka bir kişi veya yakınları yapamaz. İdari gözetim kararına itiraz edildiğinde idari gözetim durmamaktadır ve sulh ceza mahkemesi kararını açıklayana kadar geri gönderme merkezinde yabancı kalmaya devam eder. Sulh ceza hakiminin karar verme süresi ise 5 gündür. Kanunda ve yönetmelikte beş günlük sürenin ne zaman başlayacağı düzenlenmediğinden ne zaman başlayacağı net değildir. İdari gözetim kararına itiraz başvurusu yapıldıktan sonra, idari gözetim kararı veren idareden bu kararın nedenlerine ilişkin cevap vermesi beklenir. Bundan dolayı uygulamada süre idarenin cevabından itibaren başlatılmaktadır. 12
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 68’inci maddesinin yedinci fıkrasında başvurucuların idari gözetim altına alınmasındaki itiraz ile ilgili; “İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetime karşı sulh ceza hâkimine başvurabilir. Başvuru idari gözetimi durdurmaz. Dilekçenin idareye verilmesi hâlinde, dilekçe yetkili sulh ceza hâkimine derhâl ulaştırılır. Sulh ceza hâkimi incelemeyi beş gün içinde sonuçlandırır. Sulh ceza hâkiminin kararı kesindir. İdari gözetim altına alınan kişi veya yasal temsilcisi ya da avukatı, idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı veya değiştiği iddiasıyla yeniden sulh ceza hâkimine başvurabilir.” hükmüne yer verilmiştir.
Yönetmelik’in 59’uncu maddesinin dördüncü fıkrasına göre, sınır dışı etme kararı nedeniyle idari gözetim altına alınan kişinin sınır dışı kararına karşı idare mahkemesine başvurması da idari gözetimi durdurmaz, yalnızca sınır dışı etme işlemini durdurur. Sınır dışı etme kararının idare mahkemesince karara bağlanmasına kadar kişinin idari gözetimi devam eder. 13
Sulh ceza hakimliği, alınan idari gözetim kararının Anayasa’nın 38’inci maddesinin birinci fıkrasına ve Kanun’da belirlenen şekil ve şartlara uygun olarak tesis edilip edilmediğini değerlendirerek kararını verir. 14 Hakkında idari gözetim kararı alınmış olan kişinin Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 57’nci veya 68’inci maddelerindeki idari gözetim sebeplerinden birine dayanması, bu sebebin somut olayda gerçekten var olması gerekir. Hakkında idari gözetim kararı verilirken dayanılan sebepler gerçeği yansıtmıyorsa sulh ceza hakimliğinin idari gözetim kararını kaldırması gerekmektedir.
Sulh ceza hakimi, inceleme sonucunda idari gözetimin devamına ya da sonlandırılmasına karar verebilir. İdari gözetimin devamına ilişkin karar verildiğinde, idari gözetim altına alınan kişi, yasal temsilcisi yahut avukatı idari gözetim şartlarının ortadan kalktığı yahut değiştiği iddiasıyla ile yeniden sulh ceza hakimine başvurabilir. İdari gözetimin sonlandırılmasına ilişkin karar verildiğinde bu karar Genel Müdürlüğe bildirilir ve hakkındaki idari gözetim uygulaması sonlandırılan yabancı hakkında ikamet zorunluluğu ve bildirim yükümlülüğüne yahut başka yükümlülüklere hükmedilebilir. 15
Kanun’da 68’inci maddedeki idari gözetim süresinin otuz günü geçemeyeceği ve 57’nci maddeye göre verilen idari gözetim kararının da bir yılı geçemeyeceği düzenlenmiştir. Fakat otuz günün dolması halinde idari gözetimin kendiliğinden sona ereceğine ilişkin bir hüküm olmadığından idarenin veya sulh ceza hakiminin, idari gözetim için öngörülen azami sürenin dolması sebebiyle idari gözetimin sona erdirilmesine ilişkin karar vermesi gerekir. İdari böyle bir karar vermezse itiraz yoluna giderek sulh ceza hakimine başvurulması gerekmektedir. 16
İstanbul 2. Sulh Ceza Hakimliği, kararlarında hakkında idari gözetim kararı verilmiş yabancının sabit adresinin olması sebebiyle kaçma kaybolma riskinin bulunmadığını belirtmiş ve itiraz eden hakkında uygulanan idari gözetimin sonlandırılmasına karar vermiştir. 17 Ayrıca hakimliğe göre yabancının Türkiye’de kayıtlı taşınmazı olduğundan kaçma ve kaybolma riskinin bulunmadığını göstermektedir. 18
İstanbul 2. Sulh Ceza Hakimliği; “uzun süreli ikamet izni için kişinin bizzat kendisinin makamlara başvuru yaptığını dolayısıyla kamu açısından tehdit oluşturmasının mümkün olmadığı” şeklinde karar vermiştir. 19 Ayrıca hakimliğe göre; kişinin sınır dışı kararının icrasını engellemeye yönelik olarak kimlik bilgileri hakkında yanlış beyanda bulunması ve geçerli bir mazereti olmaksızın belirli bir adreste ikamet etme ve bildirim yükümlülüğüne aykırı davranması kaçma ve kaybolma riskinin varlığına işaret eder.20 Hakimliğe göre başkasına ait pasaportu kullanarak ülke dışına çıkmaya çalışmak, her zaman idari gözetime sebep olmaz. 21
Terör örgütü ile ilgili bir soruşturma söz konusuysa İstanbul 2. Sulh Ceza Hakimliği’ne göre, şüpheli sıfatıyla yabancının savunmasına başvurulursa deliller bakılmalıdır. Savunmasına başvurulması tek başına idari gözetim sebebinin varlığı için yeterli değildir. 22 Fakat başka bir kararında İstanbul 2. Sulh Ceza Hakimliği; “başvuranın dosyaya yansıyan delillere göre tehlikelilik durumu da göz önüne alındığında yaklaşık beş ay süreli idari gözetim süresinin başvuranın mağduriyetine yol açabileceği, alternatif idari gözetim tedbirleri uygulanabileceği, ayrıca itiraz edenin Zeytinburnu semtinde ulaşılabilir adresinin bulunduğu, bu anlamda kaçma ve kaybolma riskinin bulunmadığı da dikkate alınarak talebin kabulü ile..” şeklinde karar vermiş ve alternatif tedbirlere hükmedilebileceğini belirtmiştir. 23
Sulh ceza hakimliğinin kararlarına göre genel güvenliğe ilişkin tahdit kodlarının varlığı tek başına idari gözetimi hukuki kılabilmektedir. G-87 ve G-82 tahdit kodlarının varlığı durumunda yabancının kamu güvenliğine tehdit oluşturduğunu ispata yeterli görüşmüş, ayrıca delil olmasına gerek görülmemiştir. 24
İkamet izni verilmeyen ya da iptal edilen yabancı hakkında sınır dışı kararı alınırsa sadece, başvuruda sahte belge kullandığının anlaşılması ya da kamu düzeni, kamu güvenliği veya kamu sağlığı açısından tehdit oluşturması durumunda idari gözetim altına alınabilir. Yabancı hakkında kaçma veya kaybolma riskinin bulunması sebebine dayalı olarak idari gözetim kararı alınamaz. Eğer alınmışsa itiraz edildiğinde kabul edilmesi gerekir. 25
Sulh ceza hakimi tarafından verilen kararlar kesin olduğundan bu karara karşı kanun yoluna gidilemez. Ama Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru yapma ihtimali söz konusudur. 26
III. Anayasa Mahkemesi’ne Başvuru Yolu
Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 45’inci maddesinde; “Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir.” hükmüne yer verilmiştir. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı yalnızca Türk vatandaşlarına tanınmış bir hak olmadığından, hakkında idari gözetim kararı verilen yabancılar da Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapabilir. 27
İdari gözetimde sulh ceza hakimliğine başvurulması ve hakim tarafından kararın verilmesiyle olağan kanun yolu tüketilmiş olduğundan bu karardan sonra kişi bireysel başvuruda bulunabilir. İdari gözetim, Anayasa’nın 19’uncu ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 5’inci maddesi kapsamında korunan kişi güvenliği hakkına yönelik bir idari işlemdir. Anayasa Mahkemesi’ne yapılacak bireysel başvuru kapsamındadır. Sulh ceza hakimliklerinin kararlarına karşı yargı yolunun kapatılmış olması sebebiyle Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 13’üncü maddesindeki etkili başvuru hakkının ihlal edildiğine dair bireysel başvuru da yapılabilir. Anayasa Mahkemesi’ne başvuru, otuz gün içinde yapılmalıdır. 30 günlük süre ise Anayasa Mahkemesi kararlarına göre en geç kişinin serbest bırakıldığı andan itibaren başlar. 28
Başvurunun esastan incelenmesi sonucunda başvurucunun hakkının ihlal edilip edilmediği Anayasa Mahkemesi tarafından karara bağlanır. İhlal kararı verilirse sonucun ortadan kalkması için yapılması gerekenlere de Anayasa Mahkemesi karar verir. İdari gözetim kararı verilmiş kişinin, bireysel başvurusunda ihlal kararı verilmezse Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru yapabilir. 29
Anayasa Mahkemesi kararlarına göre, bir idari gözetim kararının hukuka uygun olarak verilmesi, idareye sınırsız bir şekilde bu tedbiri uygulama hakkı vermez. İdare, kanun ile açıkça belirtilmiş usule uygun olarak uygulamayı devam ettirmek zorundadır. Bu nedenle, idari gözetim sebeplerinin kişiye bildirilmemesi, Valilik tarafından değerlendirmelerin özensiz bir şekilde yapılması veya bu değerlendirmelerin yapılıp yapılmadığının belli olmaması, sonucun ilgiliye bildirilmemesi, sulh ceza hakimlikleri tarafından verilen kararların sadece idarenin iddialarına dayanması ve itirazın esası incelenmeksizin verilmesi ve altı aylık sürenin uzatılma gerekçelerinin belli olmaması idarenin bu süreci yürütürken gerekli özen kriterine uygun davranmadığının göstergesidir. Bu durumlarda ihlal söz konusudur. 30 Anayasa Mahkemesi’ne göre sınır dışı etme veya iade işlemlerigerekli özeniçinde yürütülmezse kişi özgürlüğünden ve mahrumiyetin meşruiyetinden artık söz edilemez. 31
Anayasa Mahkemesi’ne göre, idari gözetim bir idari işlem niteliğinde olduğundan bu işlemin haksız olması halinde bu işlemden kaynaklanan zararın tazmini için idari yargı yoluna başvurulabilir. Ayrıca idari gözetim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun kılınan kişinin haksız tutulmaya karşı idari yargıda tam yargı davasına başvurabilir. 32
IV. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Başvuru Yolu
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne bireysel başvuru yolu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 34’üncü maddesinde düzenlenmiştir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve ek protokollerinde düzenlenen haklardan birinin veya birden fazlasının sözleşmeye taraf Devlet tarafından ihlal edildiğini iddia eden herkes mahkemeye başvurabilir. Başvurucunun dava edilen taraf Devletin vatandaşı olması gerekmediğinden idari gözetim kararı verilen yabancılar da mahkemeye başvurabilirler. Başvuran, Anayasa Mahkemesi’nin kararının kendisine tebliğinden itibaren 6 ay içinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurabilir.33
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne, idari gözetim uygulamasının kişi hürriyetini kısıtlamasından dolayı 5’inci maddenin, sadece sulh ceza hakimliklerine başvuru yolu söz konusu olduğundan 13’üncü maddenin ve idari gözetim koşullarının sebepleri nedeniyle de 3’üncü maddenin ihlalinden dolayı başvuru yapılabilir.34
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne göre, idari gözetimin sınır dışı işleminin gerçekleştirilmesi amacına yönelik olması ve gözetim süresinin de amacın gerçekleştirilmesi için gerekli olan süreyi aşmaması gerekmektedir. Ayrıca Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne göre, haksız gözetimden kaynaklanan zararının tazmini için etkili bir iç hukuk yolu olmalıdır. 35
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, iç hukukun keyfiliğe karşı yeterli usul güvenceleri sağlayıp sağlamadığına ilişkin değerlendirmesinde tutulma süresine ilişkin bir zaman sınırının olup olmadığını ve tutma işlemine karşı bir hukuk yolunun mevcut olup olmadığını dikkate almaktadır. Bununla birlikte Sözleşme’nin 5’inci maddesinin birinci fıkrasının f bendi devletlere bu madde hükümlerine göre gerçekleştirilen bir tutma haline ilişkin azami bir süre belirleme ve tutma halinin otomatik olarak yargısal denetimden geçirilmesini sağlama yükümlülüğü yüklemez. Mahkemeye göre iç hukuktaki zaman sınırlarına uymanın veya otomatik yargı denetiminin varlığı tek başına göçmenlerin tutulmasına ilişkin sistemin sözleşmeye uygun olmasını garanti etmez. 36
V. İdari Gözetimin Sonlandırılması
İdari gözetim, adli makamlarca sınır dışı kararının iptal edilmesi, idari gözetimin sonlandırılması kararı, idari gözetim süresinin dolması, yabancının geri dönüş talebinde bulunması hallerinde sona erer. 37
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Uygulama Yönetmeliği’nin 57’nci maddesinin üçüncü fıkrasında; “Adli makamlarca sınır dışı etme kararının iptaline dair karar verilen yabancıların sınır dışı ve varsa idari gözetim kararları sonlandırılır. Ülkemizde yasal kalışları ile ilgili gerekli çalışmalar yapılır.” hükmüne yer verilmiştir. Dördüncü fıkrasında; “Valilik ya da sulh ceza hâkimi tarafından idari gözetimin sonlandırılması kararı verildiğinde yabancının idari gözetimi derhal sonlandırılır ve hakkında yurtdışına çıkışını engelleyen bir mahkeme kararının bulunmaması kaydıyla Türkiye’yi terke davet edilir.” hükmüne yer verilmiştir. Yabancının idari gözetimi süresince, idari gözetimin devamının gerekip gerekmediğine yönelik her ay düzenli olarak valilik tarafından değerlendirme yapılması gerekmektedir ve idari gözetimin devamında zorunluluk görülmeyen yabancılar için idari gözetimin derhal sonlandırılması gerekir.
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Uygulama Yönetmeliği’nin 59’nci maddesinin yedinci fıkrasında; “…idari gözetim için öngörülen sürelerde sınır dışı etme işlemleri gerçekleştirilemeyen yabancıların idari gözetimleri belli idari yükümlülükler getirilerek derhal sonlandırılır.” hükmüne yer verildiğinden süresi dolduğunda da sona erer.
Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 87’nci maddesinde; “Başvuru sahibi ve uluslararası koruma statüsü sahibi kişilerden, gönüllü olarak geri dönmek isteyenlere, ayni ve nakdi destek sağlanabilir.” hükmüne yer verilmiştir. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Uygulama Yönetmeliği’nin 63’üncü maddesinin ikinci fıkrasında ise; “Geri gönderme merkezinde iken gönüllü geri dönüş talebinde bulunan yabancılar il müdürlüğünün koordinasyonunda genel kolluk tarafından sınır kapısına götürülür. Bunlar hakkındaki sınır dışı ve idari gözetim kararları, sınır kapısına intikal edildiğinde sonlandırılır ve çıkış işlemleri “gönüllülük temelinde dönüş” veya “gönüllü terk” olarak kayıtlara geçirilir.” hükmüne yer verilmiştir. Bu maddelere dayanarak yabancı geri dönüş talebinde bulunduğunda da idari gözetim sona erer ve yabancı ülkeden çıkabilir.
Sonuç
İdari gözetim kararı, yabancının özgürlüğünü kısıtladığından dolayı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’na, Anayasa’ya, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne uygun bir biçimde karar alınması, idari gözetim kararı verilecek sebeplerin özenli bir şekilde değerlendirilmesi çok önemlidir. Kişiyi hürriyetinden yoksun bırakan bu tedbir hukuka uygun bir biçimde uygulanmazsa birçok insanın hakkını ihlal edebilecek niteliktedir. Yabancıların mutlaka haklarındaki sınır dışı kararı ve idari gözetim kararı hakkında bilgilendirilmesi ve hukuki yolların kendilerine anlatılması gerekmektedir. İdarenin kararının hukuka uygun olmadığı düşünülüyorsa itiraz edilmesi ve yabancının özgürlüğüne kavuşturulması konusu büyük önem taşımakta, hakkında idari gözetim kararı verilmiş yabancıların haklarını korumak için hukuka aykırı bir durum söz konusuysa mutlaka bir avukata danışarak itiraz etmesi gerekmektedir.
Hakkınızda İdari Gözetim Kararı mı var? BAL Avukatlık Bürosu ile iletişime geçin.
İletişim
Bizi Arayın : +90 212 909 86 34
Mail Gönderin : info@ballawyer.com
Kaynakça
ASAR, Aydoğan; Yabancılar Hukuku, Seçkin Yayıncılık, 7. Baskı, 2021, Ankara
AKBULUT, Merve; Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul
TÜRKGENÇ, Başak; Türkiye’de İdari Gözetim Kurumu: Hukuki Rejim ve Uygulama, 2018, İstanbul
YALÇINTAŞ DELİ, Simin; Uluslararası İnsan Hakları ve Mülteci Hukuku İle 6458 Sayılı Kanuna Göre Sığınmacıların İdari Gözetimi, 2020, Ankara
AKTAŞ, Mehmet; Geri Gönderme Merkezlerinde Uygulanan İdari Gözetimin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin “Özgürlük ve Güvenlik Hakkı” Başlıklı 5’inci Madde Perspektifinden Değerlendirilmesi, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, 2’nci Sayı, Ankara, Temmuz 2019
Dipnotlar
1 ASAR, Aydoğan, Yabancılar Hukuku, Seçkin Yayıncılık, 7. Baskı, 2021, Ankara, s.227-228.
2 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.8.
3 ASAR, Aydoğan, Yabancılar Hukuku, Seçkin Yayıncılık, 7. Baskı, 2021, Ankara, s.227.
4 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.33-34.
5 TÜRKGENÇ, Başak, Türkiye’de İdari Gözetim Kurumu: Hukuki Rejim ve Uygulama, 2018, İstanbul, s.44.
6 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.117.
7 ASAR, Aydoğan, Yabancılar Hukuku, Seçkin Yayıncılık, 7. Baskı, 2021, Ankara, s.248.
8 ASAR, Aydoğan, Yabancılar Hukuku, Seçkin Yayıncılık, 7. Baskı, 2021, Ankara, s.230.
9 ASAR, Aydoğan, Yabancılar Hukuku, Seçkin Yayıncılık, 7. Baskı, 2021, Ankara, s.230.
10 YALÇINTAŞ DELİ, Simin, Uluslararası İnsan Hakları ve Mülteci Hukuku İle 6458 Sayılı Kanuna Göre Sığınmacıların İdari Gözetimi, 2020, Ankara, s.137.
11 TÜRKGENÇ, Başak, Türkiye’de İdari Gözetim Kurumu: Hukuki Rejim ve Uygulama, 2018, İstanbul, s.106.
12 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.60.
13 YALÇINTAŞ DELİ, Simin,
Uluslararası İnsan Hakları ve Mülteci Hukuku İle 6458 Sayılı Kanuna Göre Sığınmacıların İdari Gözetimi, 2020, Ankara, s.270.
14 YALÇINTAŞ DELİ, Simin, Uluslararası İnsan Hakları ve Mülteci Hukuku İle 6458 Sayılı Kanuna Göre Sığınmacıların İdari Gözetimi, 2020, Ankara, s.269.
15 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.64.
16 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.64.
17 İstanbul 2. Sulh Ceza Hakimliği, 2018/2008 Değişik İş, 19.03.2018. (AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul)
18 İstanbul 2. SCH, 2017/1986 D.İş, 25.04.2017
19 İstanbul 2. Sulh Ceza Hakimliği, 2018/1817 Değişik İş, 14.03.2018. (AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul)
20 İstanbul 2. Sulh Ceza Hakimliği, 2018/2045 Değişik İş, 23.03.2018. (AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul)
21 İstanbul 2. Sulh Ceza Hakimliği, 2018/34 Değişik İş, 04.01.2018. (AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul)
22 İstanbul 2. Sulh Ceza Hakimliği, 2018/2133 Değişik İş, 29.03.2018. (AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul)
23 İstanbul 2. Sulh Ceza Hakimliği, 2018/2184 Değişik İş, 30.03.2018. (AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul)
24 İstanbul 2.Sulh Ceza Hakimliği, 2018/2116 Değişik İş, 29.02.2018. (AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul)
25 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.91.
26 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.64.
27 TÜRKGENÇ, Başak, Türkiye’de İdari Gözetim Kurumu: Hukuki Rejim ve Uygulama, 2018, İstanbul, s.126.
28 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.65-66.
29 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.67.
30 Anayasa Mahkemesi, Başvuru No: 2014/13044, K.A. Başvurusu, 11/11/2015, 134’üncü paragraf.
31 Anayasa Mahkemesi, Başvuru No: 2014/13044, K.A. Başvurusu, 11/11/2015, 113’üncü paragraf.
32 Anayasa Mahkemesi, Başvuru No: 2014/15769, B.T. Başvurusu, 30/11/2017, 71’inci paragraf.
33 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.69.
34 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.69.
35 AKBULUT, Merve, Türk Yabancılar Hukukunda İdari Gözetim, 2018, İstanbul, s.137-138.
36 Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Başvuru No: 37289/12, J.N./Birleşik Krallık, 19/5/2016, 83-96’ncı paragraflar.
37 TÜRKGENÇ, Başak, Türkiye’de İdari Gözetim Kurumu: Hukuki Rejim ve Uygulama, 2018, İstanbul, s.132.
